Tego uczucia nienawidzą narcyzi. Wyprowadza ich z równowagi

• Dobrze dbasz o zdrowie? Odpowiesz na te pytania i poznaj swój Indeks Zdrowia!
• Więcej aktualnych wiadomości znajdziesz na stronie głównej Onetu

Zdarzają się sytuacje towarzyskie, gdzie, chcąc nie chcąc, należy podporządkować się innej osobie. Jeżeli druga strona narzuca własne zasady na tyle mocno, że uniemożliwia swobodne decydowanie, stajemy przed trudnym wyborem. Możemy się wtedy wycofać albo zmierzyć się z tyranią, próbując odzyskać wpływ na bieg spraw.

Osobom o silnych skłonnościach narcystycznych wyjątkowo trudno jest znieść czyjeś przejmowanie kontroli, gdyż wolą postrzegać siebie jako wyraźnie lepszych od otoczenia. Podważanie ich pozycji prowadzi często do silnego wzburzenia. Pozostaje pytanie, czy wybiorą jawną konfrontację, czy może wycofają się w poczuciu urażonej dumy.

Teoria interpersonalna a funkcjonowanie narcyzów

W ujęciu współczesnej zintegrowanej teorii interpersonalnej (CIIT) każda sytuacja społeczna pozwala ujawnić indywidualne cechy ludzkiej osobowości. Autorzy tego podejścia podkreślają, że skuteczne lub zaburzone funkcjonowanie w relacjach jest ściśle związane z wzajemnym oddziaływaniem między naszą samooceną a zachowaniem osób z otoczenia.

Badacze z Rutgers University oraz University of Michigan w 2025 r. potwierdzili, że narcyzm wiąże się z wyrazistymi emocjami i obrazem samego siebie, często niewspółmiernymi do typowych oczekiwań społecznych. Gdy dochodzi do sytuacji, która może zagrozić wyolbrzymionemu poczuciu własnego znaczenia, pojawia się okazja do konfliktu z otoczeniem.

Dwa oblicza narcyzmu: wielkość i wrażliwość

Jak zauważają specjaliści, istnieją dwa powiązane typy narcyzmu: wielki oraz wrażliwy. Pierwszy przejawia się niezachwianym przekonaniem o własnej niezwykłości, natomiast osoby wrażliwe zostają łatwiej dotknięte jakąkolwiek formą krytyki i mogą reagować przesadnie gwałtownymi metodami, które mają ich — zdaniem badaczy — ponownie utwierdzić w przeświadczeniu o dominującej pozycji.

Zobacz: Subtelne objawy narcyzmu. 6 znaków, że masz do czynienia z ukrytym narcyzem

Wyjaśnienie właściwości narcyzmu w praktyce

Aby przekonać się, czy proponowana teoria ma odzwierciedlenie w rzeczywistości, naukowcy zorganizowali rozbudowane badania z udziałem różnych grup. Obejmowały one osoby z ogólnej populacji, studentów, a także pacjentów, co pozwoliło uchwycić szerokie spektrum zachowań i reakcji na dominację.

Uczestnicy wypełniali kwestionariusze dotyczące poziomu narcyzmu, a następnie relacjonowali w ciągu kilku dni, jak postrzegają własną postawę oraz zachowanie innych. Ich opinie pozwoliły autorom ocenić, czy w sytuacjach, gdy ktoś narzucał kontrolę, wrażliwi narcyzi reagowali intensywniejszym niepokojem czy irytacją. W rezultacie stwierdzono, że im bardziej badane osoby przejawiały wrażliwą formę narcyzmu, tym bardziej doskwierała im sama myśl o byciu zdominowanym.

W analizie rezultatów badacze podkreślili, że dla każdego człowieka odczucie dominacji może być nieprzyjemne, ale narcyzom przysparza to szczególnie dużego dyskomfortu. Wersja wrażliwa narcyzmu wyróżnia się zwłaszcza podatnością na krytykę i na brak aprobaty ze strony otoczenia, co często prowadzi do silnej reakcji emocjonalnej.

Autorzy sugerują, że takie zagrożenie dla osób przewrażliwionych na własnym punkcie niekoniecznie sprowadza się wyłącznie do poczucia niższego statusu, ale także do świadomości niedostatku akceptacji w kontaktach z innymi. Zderzenie arogancji i braku życzliwości ze strony otoczenia z potrzebą uznania jeszcze bardziej destabilizuje wrażliwych narcyzów.

Implikacje dla codziennych relacji

Zdaniem badaczy, świadomość tych mechanizmów pomaga lepiej interpretować przesadne reakcje ludzi zmagających się z narcystyczną wrażliwością. Gdy postrzegają, że ktoś odbiera im kontrolę i nie okazuje sympatii, mogą zareagować wybuchowo na pozornie błahe bodźce: od gniewu, przez przygnębienie, aż po długo pielęgnowaną chęć rewanżu.

Choć trudno darzyć empatią kogoś, kto reaguje negatywnie na każde, nawet drobne, naruszenie jego pozycji, zrozumienie tego człowieka może poprawić relacje. Dzięki łagodniejszemu podejściu i zadbaniu o poczucie bezpieczeństwa można ograniczyć powstawanie konfliktów, do których szczególnie łatwo dochodzi, gdy narcyz jest przekonany o celowym blokowaniu jego inicjatyw.

Z drugiej strony, osoby o wyśrubowanym poziomie narcyzmu są wyjątkowo wymagające w relacjach, zwłaszcza podczas konfrontacji sił. Przy bliższym poznaniu można jednak zauważyć, że ich trudne zachowanie wynika często z silnej potrzeby ochrony własnej wizji siebie.

Badacze zwracają uwagę, iż dostrzeżenie tego mechanizmu może pozwolić na płynniejsze radzenie sobie z takimi osobami w codziennym życiu. Dbanie o spokój i wyważone reakcje w chwilach, gdy narcyz czuje się osaczony, może ograniczyć liczbę konfliktów.

Choć budowanie relacji z kimś przekonanym o swojej wyjątkowości nierzadko okazuje się wyzwaniem, zrozumienie, że pragnienie kontroli wyrasta ze strachu przed odrzuceniem, bywa ważnym etapem w drodze do wzajemnej akceptacji. Gdy taka osoba ma choćby minimalne zapewnienie, że jej potrzeba uznania jest respektowana, otwiera się większa szansa na znalezienie płaszczyzny porozumienia.