Entameba - jak można się zarazić i jakie są objawy?

Czym jest entameba?

Entameba to rodzaj pierwotniaków należący do królestwa Protista, który obejmuje kilka gatunków pasożytniczych i niepatogennych. Entameba to nazwa nadana każdemu jednokomórkowemu mikroskopijnemu zwierzęciu o galaretowatej konsystencji i nieregularnym, stale zmieniającym się kształcie. Entameby mogą występować w wodzie w glebie oraz innych wilgotnych środowiskach. Poruszają się i odżywiają za pomocą tymczasowych, przypominających ramiona, przedłużeń swojego ciała zwanych pseudopodiami.

Najbardziej znanym i klinicznie istotnym przedstawicielem tego rodzaju jest Entamoeba histolytica, czyli pasożyt wywołujący amebozę, znaną także pod nazwą pełzakowica. Jest to pasożytnicza choroba inwazyjna przewodu pokarmowego.

Inne gatunki entameby, to:

• Entamoeba dispar – morfologicznie gatunek podobny do E. histolytica, ale niepatogenny;
• Entamoeba coli – gatunek niepatogenny, często występuje jako komensal w jelicie (jeden organizm korzysta z pokarmu udostępnionego przez osobnika drugiego gatunku, nie przynosząc mu szkody ani korzyści);
• Entamoeba gingivalis – gatunek występujący w jamie ustnej, również niepatogenny.

Entamoeba histolytica występuje w dwóch formach, czyli jako trofozoit (forma aktywna) oraz cysta (forma przetrwalna). Ta pierwsza rozwija się w jelicie grubym i może przemieszczać się do innych tkanek (np. wątroby). Odpowiada również za objawy chorobowe. Druga to zakaźna forma pasożyta, która jest odporna na warunki zewnętrzne i przenoszona jest drogą fekalno-oralną. Ogólnie entamebą można zarazić się tam, gdzie panują złe warunki sanitarne, poprzez spożycie wody lub żywności skażonej cystami (np. niemyte warzywa).

Zobacz też: Pasożyty ludzkie: przyczyny, objawy, leczenie

Jak powszechna jest entameba?

Zdaniem ekspertów około jedna na 10 osób na świecie jest zarażona entamebą, a dokładniej gatunkiem E. histolytica. Jednakże przyjmuje się, że tylko około jedna na 10 z nich rozwinie objawy zarażenia.

W skali globalnej uważa się, że około 40 do 50 mln osób zarażonych E. histolytica zapada na czerwonkę pełzakową lub ropnie pełzakowe, powodując do 100 tys. zgonów rocznie. Jest to trzecia najczęstsza śmierć z powodu pasożytów na świecie. Zakażenie E. histolytica jest szczególnie powszechne w obszarach Ameryki Środkowej i Południowej, Afryki i Azji.

Jak dochodzi do zarażenia entamebą?

Entameba, a dokładniej Entamoeba histolytica żyje w jelitach osób zakażonych i może być wydalana z kałem. Pasożyt ten może przetrwać tygodnie, a nawet miesiące w glebie, nawozie lub wodzie zanieczyszczonej zakażonym kałem. Jeśli osoba zdrowa wypije skażoną wodę lub zje skażoną entamebą żywność, ona również może się zarazić.

Pasożyt może otoczyć się cienką skorupą, tworząc cystę o średnicy kilku mikronów. Po spożyciu cysty te pasożyty kiełkują w jelicie cienkim i przechodzą do stanu wegetatywnego, trofozoitów, zanim trafią do jelita grubego, gdzie się rozmnażają i powracają do postaci cyst.

Warto zauważyć, że pasożyty mogą być obecne w stolcu osób zakażonych, które nie mają żadnych objawów.

Należy w tym miejscu dodać, że Entamoeba histolytica może również znajdować się na rękach osoby zakażonej, jeśli przestrzega ona złych zasad higieny osobistej (np. nie myje i nie suszy dokładnie rąk po skorzystaniu z toalety). W takim przypadku, jeśli osoba zakażona ma kontakt z inną osobą lub przygotowuje jedzenie dla innych, pasożyt może dostać się do ust innej osoby i zacząć się rozmnażać w jej jelitach, a w związku z tym może dojść do rozwoju pełzakowicy (amebozy). U niektórych osób Entamoeba histolytica może również przedostać się do krwiobiegu z jelit i rozprzestrzenić się po organizmie do wątroby, płuc, a czasami do innych narządów.

Możliwa jest również transmisja płciowa Entamoeba histolytica.

Przyjmuje się, że Entamoeba histolytica częściej zaraża osoby mieszkające w krajach rozwijających się, w których warunki sanitarne i higieniczne są słabe lub w rejonach tropikalnych. Mieszkając w Polsce, również można zarazić się entamebą z powodu podróży zagranicznych. Muchy i karaluchy mogą czasami służyć jako mechaniczni nosiciele cyst (z kału do żywności). Co więcej, geofagia (zjadanie gleby, praktyka szeroko rozpowszechniona w niektórych kulturach) może czasami być źródłem zakażenia.

Zobacz też: "Zjadała papier jak narkoman kokainę". Tajemnicza choroba rujnuje jej życie

Jak objawia entameba?

Entameba, a dokładniej jeden z gatunków pasożyta, czyli Entamoeba histolytica, jest odpowiedzialny za szereg różnych form amebozy (pełzakowicy), w zależności od lokalizacji zakażenia i reakcji organizmu. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo (szacuje się, że tylko u ok. jednej na 10 osób z amebozą wystąpią objawy) lub prowadzić do poważnych stanów chorobowych, i tym samym do różnych objawów.

1. Objawy entameby - pełzakowe zapalenie jelita grubego

Pasożyt Entamoeba histolytica może powodować zapalenie wyściółki jelit, czyli stanu zwanego pełzakowym zapaleniem jelita grubego. Jest to jednocześnie najczęstsza objawowa forma zakażenia entamebą. Choroba ma często łagodny przebieg i może prowadzić jedynie do bólu brzucha i biegunki. Czasem pojawić się mogą również nudności oraz stolce z domieszką śluzu i krwi (ale bez gorączki).

2. Objawy entameby - ostra pełzakowica jelitowa

U niektórych osób może jednak wystąpić poważniejszy stan zapalny z owrzodzeniem wyściółki jelitowej, co nazywa się czasem czerwonką amebową (agresywna postać choroby jelitowej). Objawy czerwonki amebowej czy też pełzakowego zapalenia jelit obejmują:

• silny ból brzucha;
• biegunkę, która często zawiera krew i śluz;
• wysoką temperaturę (może być kolejnym objawem, ale nie jest powszechna);
• utratę apetytu i utratę wagi.

Objawy mogą utrzymywać się przez kilka tygodni, a u niektórych osób z pełzakowym zapaleniem jelit może wystąpić jedynie krwawienie z odbytu bez biegunki. Rozwijająca się choroba może również prowadzić do rozwoju niedokrwistości (spowodowanej utratą krwi w krwawej biegunce).

3. Objawy entameby - martwicze zapalenie jelit

Ciężkie pełzakowe zapalenie jelit jest znane jako martwicze zapalenie jelit. To bardzo rzadka i śmiertelna postać choroby, rozwijająca się zwykle u osób niedożywionych, z immunosupresją. Może powodować objawy, takie jak:

• bardzo ciężka krwawa biegunka;
• bardzo silny ból brzucha;
• wzdęcia brzucha (z tkliwością podczas badania brzucha);
• gorączka.

Czasami może również dojść do powstania perforacji jelita, czyli otworu w ścianie jelita. Choroba może też rozwinąć się u dzieci (szczególnie niemowląt i małych dzieci), kobiet w ciąży, a także osób pijących ponad dopuszczalne ilości alkoholu, ze zdiagnozowanym nowotworem i przyjmujących leki sterydowe. Choroba ta ma niestety wysoką śmiertelność i wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

4. Objawy entameby - ameboma

U kilku osób z zapaleniem jelita grubego wywołanym przez pełzakowicę może rozwinąć się ameboma. Jest to zasadniczo masa tkanki, która gromadzi się lub tworzy w ścianie jelita z powodu stanu zapalnego. Dlatego też jej objawy przypominają nowotwór jelita (np. zwężenie światła jelita, niedrożność jelit, bóle brzucha). Czasem wykrywana jest obecność guza w badaniu palpacyjnym. Jeśli po podróży za granicę do miejsc, w których Entamoeba histolytica jest powszechna, wystąpi biegunka, należy udać się do lekarza w celu wykluczenia entameby lub innych infekcji.

5. Objawy entameby - ropień pełzakowy

Jeśli pasożyt, jakim jest entameba, przedostanie się przez ścianę jelita do krwiobiegu, a z krwiobiegu do wątroby, może spowodować powstanie ropnia pełzakowego (zlokalizowane nagromadzenie ropy w organizmie, które jest otoczone i odgrodzone przez uszkodzone i zapalne tkanki). Ropień pełzakowy zawiera ropę i upłynnioną, obumierającą tkankę wątroby. Jest to najczęstsza postać pozajelitowa choroby, której objawy obejmują:

• gorączkę;
• ból w prawym górnym obszarze brzucha z tkliwością w tym obszarze podczas badania;
• zażółcenie skóry i białek oczu (żółtaczka);
• powiększenie wątroby (lekarz może to stwierdzić podczas badania brzucha).

Przyjmuje się, że jedynie 3-4 na 10 osób z ropniem pełzakowym ma jednocześnie objawy martwiczego zapalenia jelit. Jednak wiele osób z ropniem może pamiętać epizod krwawej biegunki w ciągu ostatniego roku. Tak więc ropień pełzakowy może rozwinąć się jakiś czas po pierwotnym zakażeniu entamebą (u niektórych osób może to potrwać lata).

6. Objawy entameby - rozprzestrzenianie się entameby z ropnia pełzakowego

Może się też zdarzyć, że ropień pełzakowy pęknie i doprowadzi do uszkodzenia przepony (cienkiego mięśnia, który oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej). To z kolei może umożliwić rozprzestrzenienie się ropnia do klatki piersiowej, wpływając na płuca i opłucną (błonę, która pokrywa płuca).

Objawy takiego powikłania obejmują:

• kaszel;
• trudności w oddychaniu (duszność);
• ból w klatce piersiowej podczas wdechu.

Należy dodać, że bardzo rzadko, u osoby z ropniem pełzakowym, infekcja entamebą może rozprzestrzenić się na mózg i ośrodkowy układ nerwowy. Niestety są to bardzo poważne przypadki, które wymagają szybkiego rozpoczęcia leczenia i mogą objawiać się bólem głowy, nudnościami, wymiotami oraz dezorientacją.

Zobacz też: Tak organizm daje znać, że zagnieździły się w nim pasożyty

Kto jest narażony na zarażenie entamebą?

Na zakażenie Entamoeba histolytica (czyli chorobotwórczą entamebą) szczególnie narażone są osoby przebywające lub żyjące w określonych warunkach i środowiskach.

Ogólnie przyjmuje się, że w grupie ryzyka są głównie osoby mieszkające w rejonach tropikalnych i subtropikalnych (np. Afryka, Azja Południowa, Ameryka Łacińska), gdzie jest słaby dostęp do czystej wody i kanalizacji oraz panuje niska higiena sanitarna, która sprzyja szerzeniu się pasożyta. Z tego powodu większe ryzyko zakażenia pasożytem mają też osoby bezdomne i żyjące w złych warunkach sanitarnych, zwłaszcza jeśli przebywają w przeludnionych ośrodkach, obozach dla uchodźców itp.

Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że w grupie ryzyka zarażenia się entamebą są również:

• podróżnicy i turyści – chodzi o osoby odwiedzające regiony endemiczne, ze szczególnym uwzględnieniem osób, które spożywają lokalne jedzenie i wodę. Spożywanie surowych warzyw, owoców i nieprzegotowanej wody zwiększa ryzyko zakażenia;
• osoby z obniżoną odpornością – osoby z niedoborami odporności (np. HIV/AIDS, nowotwory, choroby autoimmunologiczne), a także dzieci, osoby starsze i kobiety w ciąży są obciążone ryzykiem cięższego przebiegu choroby, np. ropnia wątroby czy martwiczego zapalenia jelit;
• pracownicy służby zdrowia, laboranci – osoby te są obarczone ryzykiem kontaktu z materiałem zakaźnym (np. kałem pacjenta), szczególnie jeśli nie przestrzegają zasad BHP;
• mężczyźni mający kontakty seksualne z mężczyznami – przyjmuje się, że w tej grupie panuje większe ryzyko rozwoju pełzakowicy objawowej. Ryzyko to jest większe z powodu seksu analnego, jednak należy pamiętać, że zakażenie może szerzyć się także drogą oralno-analną.

Należy wspomnieć, że czynnikami zwiększającymi ryzyko zakażenia entamebą są:

• picie nieprzegotowanej wody z kranu, studni lub rzeki;
• spożywanie niemytych owoców i warzyw;
• brak higieny rąk po wyjściu z toalety lub przed jedzeniem;
• brak dostępu do toalety (oddawanie kału w środowisku zewnętrznym – skażenie gleby i wody).

Entameba – kiedy skonsultować się z lekarzem?

Zakażenie Entamoeba histolytica może przebiegać bezobjawowo, jednak w wielu przypadkach prowadzi do poważnych powikłań – szczególnie jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznane i leczone.

Dlatego zdaniem ekspertów konsultacja z lekarzem jest kluczowa, jeśli wystąpią przewlekłe lub nasilające się dolegliwości jelitowe:

• biegunka trwająca powyżej kilku dni (zwłaszcza jeśli zawiera śluz lub krew bądź towarzyszy jej gorączka, osłabienie lub spadek masy ciała);
• bóle brzucha (szczególnie w dolnej części lub prawej stronie);
• nudności, brak apetytu, przewlekłe zmęczenie.

Podobnie z lekarzem należy skonsultować się, jeśli pojawią się objawy ostrej czerwonki pełzakowej, czyli:

• silne skurczowe bóle brzucha;
• wysoka gorączka;
• krwawa, częsta biegunka (więcej niż sześć stolców dziennie);
• odwodnienie (suchość w ustach, zmniejszone oddawanie moczu, zawroty głowy).

Eksperci radzą również skonsultować się z lekarzem w przypadku objawów sugerujących powikłania pozajelitowe (np. ropień wątroby):

• ból w prawym podżebrzu;
• powiększenie wątroby;
• gorączka z dreszczami;
• złe samopoczucie bez objawów ze strony jelit.

Do lekarza powinny także udać się osoby, które zauważyły u siebie objawy pojawiające się po powrocie z podróży do krajów rozwijających się bądź mające kontakt z osobą z biegunką pasożytniczą. Podobnie powinny zrobić osoby pijące nieprzegotowaną wodę, spożywające surowe warzywa i owoce niewiadomego pochodzenia.

Nie można zapomnieć, że dzieci, osoby starsze lub osoby obniżoną odpornością są szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby, więc nawet łagodne objawy w ich przypadku wymagają konsultacji z lekarzem.

Zobacz też: Ból pod prawym żebrem najczęstsze przyczyny. Kiedy warto pójść do lekarza? [WYJAŚNIAMY]

Jak diagnozuje się entamebę?

Zakażenie entamebą opiera się na analizie objawów klinicznych oraz na badaniach laboratoryjnych mających na celu wykrycie pasożyta lub jego materiału genetycznego.

Podstawowym badaniem jest mikroskopowa analiza próbek kału, w których poszukuje się cyst lub trofozoitów entameby, jednak metoda ta bywa zawodna, ponieważ nie pozwala odróżnić E. histolytica od niechorobotwórczych gatunków, takich jak E. dispar. Dlatego obecnie zaleca się stosowanie bardziej czułych i swoistych testów, takich jak testy immunoenzymatyczne (test ELISA) wykrywające antygeny pasożyta w kale, lub testy molekularne (PCR), które identyfikują materiał genetyczny E. histolytica.

Zakażenie entamebą można zdiagnozować też za pomocą badania krwi, które szuka dowodów zakażenia E. histolytica we krwi. Badanie krwi pokazuje zakażenie około tygodnia po zakażeniu, a wynik pozostaje pozytywny przez lata po zakażeniu. Dlatego test ten nie zawsze jest przydatny, ponieważ trudno ocenić, czy jest to nowe zakażenie. Należy dodać, że można wykonać też inne badania krwi, jeśli występuje pełzakowe zapalenie jelita grubego lub ropień pełzakowy, np. badania krwi w celu sprawdzenia funkcji wątroby i sprawdzenia, czy występuje anemia.

Inne badania wykorzystywane w diagnostyce entameby obejmują:

• ekstrakcja płynu z ropnia pod kontrolą USG – pasożyta można czasem zobaczyć, gdy płyn zostanie pobrany z ropnia i zbadany pod mikroskopem. Wtedy też przez skórę wprowadza się igłę do ropnia, zwykle za pomocą USG;
• kolonoskopia – zabieg, w którym przez odbyt do jelita grubego wprowadza się cienki, elastyczny teleskop, aby umożliwić badanie jelita grubego. Wykonywana jest, gdy utrzymuje się krwawa biegunka, a inne badania dały wynik ujemny. Próbka tkanki (biopsja) pobrana podczas kolonoskopii i zbadana pod mikroskopem może wykazać pasożyty w wyściółce jelita.

Ropień pełzakowy można także zdiagnozować za pomocą badania ultrasonograficznego wątroby, tomografii komputerowej wątroby lub rezonansu magnetycznego (MRI).

W diagnostyce różnicowej uwzględnia się inne przyczyny biegunek i chorób jelitowych. Wczesne i dokładne rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia i uniknięcia powikłań.

Jak leczy się entamebę?

Leczenie zakażenia Entamoeba histolytica (entamebozy) zależy od postaci choroby – bezobjawowej, jelitowej lub pozajelitowej – i zawsze powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza.

W przypadku bezobjawowego nosicielstwa stosuje się leki eliminujące cysty pasożyta z przewodu pokarmowego. Wynika to z faktu, że zakażenie może być nadal przenoszone na inne osoby, nawet bez objawów. Objawy mogą również rozwinąć się na późniejszym etapie. Na samym początku stosuje się zwykle antybiotyki, takie jak metronidazol lub tinidazol. Następnie często stosuje się lek zwany luminalnym amebicydem (lek specjalnie zaprojektowany do zabijania entameby). Przykładami takich leków są diloksanid furoinian, jodochinol i paramomycyna.

Leczenie objawowego zakażenia entamebą zależy od objawów.

Przykładowo przy ostrej pełzakowicy jelitowej (np. krwotoczna biegunka, bóle brzucha, gorączka), leczenie opiera się na metronidazolu lub tynidazolu – lekach skutecznych przeciwko formom tkankowym pasożyta. Po ich zakończeniu konieczne jest podanie luminalnego amebocydu, aby usunąć ewentualne przetrwałe cysty z jelita. Po zakończeniu leczenia zaleca się wykonanie badania kontrolnego próbki kału w celu upewnienia się, że pasożyty zostały usunięte.

W przypadku ropnia pełzakowego lub innych postaci pozajelitowych stosuje się metronidazol (lub czasem inne pochodne nitroimidazolu) w wyższych dawkach, a niekiedy konieczne jest chirurgiczne opróżnienie ropnia, szczególnie jeśli nie reaguje na leczenie farmakologiczne lub grozi pęknięciem.

Należy także dodać, że u pacjentów z ciężkimi objawami lub odwodnieniem może być konieczna hospitalizacja, nawodnienie dożylne i leczenie wspomagające. Do odwodnienia może dojść, jeśli woda i sole tracone w stolcu nie zostaną uzupełnione poprzez wypicie odpowiedniej ilości płynów. Dlatego picie dużej ilości płynów jest bardzo ważne, gdy cierpi się na pełzakowe zapalenie jelita grubego.

Przyjmuje się, że pełne leczenie trwa zazwyczaj od kilku dni do kilku tygodni i musi być zakończone, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej – w przeciwnym razie pasożyt może przetrwać w organizmie i prowadzić do nawrotu lub przeniesienia na inne osoby.

Zobacz też: Kiedy kroplówka z witaminami jest lepsza niż suplementy w tabletkach? Tłumaczy lekarz

Jak przeciwdziałać entamebie?

Aby przeciwdziałać zakażeniu entamebą, kluczowe jest zachowanie odpowiednich zasad higieny oraz ostrożność podczas podróży do krajów, w których pasożyt ten występuje endemicznie.

Środki zapobiegawcze w obszarach wysokiego ryzyka obejmują:

• dokładnie mycie dłoni wodą z mydłem, szczególnie po skorzystaniu z toalety i przed jedzeniem;
• picie wyłącznie wody butelkowanej lub przegotowanej oraz unikanie kostek lodu pochodzących z niepewnego źródła (będąc w krajach rozwijających się);
• dokładnie mycie w bezpiecznej wodzie warzyw i owoców przed ich zjedzeniem lub obieranie ich ze skórki;
• niespożywanie potraw z nieznanego źródła, zwłaszcza jeśli są surowe lub niedogotowane;
• stosowanie ochrony (prezerwatywy) podczas seksu oralnego lub analnego;
• unikanie kontaktu z fekaliami oraz dbałość o odpowiednie warunki sanitarne w miejscu zamieszkania.

Osoby podróżujące, pracujące w służbie zdrowia lub mające kontakt z grupami ryzyka powinny być szczególnie ostrożne i przestrzegać zasad profilaktyki. W przypadku podejrzenia zakażenia należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem i wykonać odpowiednie badania diagnostyczne.

Jakie są rokowania po zarażeniu entamebą?

Rokowanie w przypadku zakażenia entamebą, a dokładnie Entamoeba histolytica, zależy od postaci klinicznej choroby, ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz szybkości rozpoznania i wdrożenia leczenia.

W większości przypadków, zwłaszcza u osób z bezobjawowym nosicielstwem lub łagodną postacią jelitową, rokowanie jest bardzo dobre – odpowiednie leczenie prowadzi do całkowitego wyleczenia bez trwałych następstw. Zdaniem ekspertów nawet objawowa postać jelitowa (np. czerwonka amebowa) zwykle dobrze reaguje na terapię metronidazolem i lekami eliminującymi cysty. Czasami jednak leczenie lekami nie usuwa pasożyta całkowicie i objawy mogą powracać.

W rzadkich przypadkach może rozwinąć się martwicze zapalenie jelita grubego, które powoduje ciężką chorobę i wiąże się z gorszymi rokowaniami. U niektórych pacjentów, zwłaszcza z osłabionym układem odpornościowym, dzieci i osób starszych, może dojść do groźnych powikłań, takich jak perforacja jelita czy sepsa. W przypadku, gdy ropień pełzakowy pęknie lub infekcja rozprzestrzeni się na ośrodkowy układ nerwowy, rokowanie również jest gorsze.